هجرت، کارگری و سیاست
نگاهی به دو مهاجرت بزرگ کارگران ایرانی؛ روسیه و ژاپن
روزبه کریمی در شماره سوم حق ملت در گزارشی تاریخی به موضوع مهاجرت کارگران ایرانی پرداخته که در پی نان و حداقلی از دستمزد از ایران رفتند. در این گزارش دو موج مهم هجرت کارگران در دو مقطع تاریخی متفاوت یعنی سفر به روسیه تزاری برای کار در صنایع نفت باکو در سال‌های پایانی دوران قاجار و آغاز سده بیستم میلادی و موج مهاجرت کارگران ایرانی به ژاپن پس از جنگ ایران – عراق در ابتدای دهه ۷۰ شمسی بررسی شده و نویسنده کوشیده است تا سرشت سیاسی این کوچ های کارگری را بازشناسی کند.
در ادامه چندخطی از این گزارش تاریخی – تحلیلی را می خوانید:
- انقلاب روسیه در پیوند با کارگران مهاجر ایرانی در توسعه سیاسی ایران، به‌طور کلی و به‌خصوص در رشد و ماهیت جنبش کارگری ایران اثر مهمی گذاشت. به‌دیگر سخن، کارگران مهاجر سبب شدند پیدایش جنبش کمونیستی در روسیه ماهیت جنبش کارگری ایران را تعیین و آهنگ گسترش آن را تنظیم کند. یعنی تقریباً تا همیشه این آموزه لنین بر توسعه جنبش کارگری سایه انداخت که «توسعه پرولتاریا در هیچ‌جای دنیا جز از راه تاثیر متقابل اتحادیه‌های کارگری و حزب طبقه کارگر نه ادامه خواهد داشت و نه می‌تواند ادامه داشته باشد.»
- «عبدالله‌اف» مورخ عصر شوروی، گزارش داده که در سال ۱۲۹۰ در حدود ۱۹۳هزار کارگر، ایران را ترک کردند تا در مناطق جنوبی روسیه کار کنند؛ درحالی که ۱۶۰هزارنفر هم در همان‌سال از روسیه بازگشتند؛ یک آمدو‌شد بزرگ. برپایه نخستین سرشماری در روسیه تزاری حدود ۷۴هزار ایرانی در نقاط مختلف آن امپراتوری حاضر بودند. بنابر همین گزارش، ۷۲درصد کل ایرانیان امپراتوری روسیه تزاری در شهرهای باکو، گنجه، ایروان و تفلیس حضور داشته‌اند و حدود ۱۰هزارنفرشان نیز در آسیای میانه ساکن بوده‌اند.
- بنا به آمار کنسول‌گری روسیه در تبریز ۹۰درصد ویزاهای صادرشده در این شهر، در سال ۱۹۰۴ برای کارگران بوده، با این حال در رشت کارگران تنها ۲۷درصد مهاجران به روسیه را تشکیل می‌داده‌اند؛ چراکه کارهای بازرگانی و تجاری برای مهاجران ساحل دریای مازندران در ایران اهمیت بیشتری داشت. آمارهای ولادیمیر مینورسکی، ایران‌شناس برجسته روس، آذربایجان را اصلی‌ترین خاستگاه مهاجران نشان می‌دهد، چندان‌که که در ۱۹۰۴حدود ۹۰درصد ویزاهای صادرشده برای مهاجران ایرانی به روسیه از این استان بوده است.
- هنگامی که خبرهایی درباره رشد پرشتاب اقتصاد ژاپن در ایران منتشر شد، به زودی هر کس دوست، همسایه یا بستگانی را می‌شناخت که به ژاپن رفته بودند تا از مزایای آن رشد بهره‌مند شوند. صف‌های درازی برای خرید بلیت هواپیما به مقصد توکیو در برابر آژانس‌های مسافرتی شکل گرفت. در این زمان شرکت هواپیمایی ایران به علت یارانه‌هایی که به آن تعلق می‌گرفت ارزان‌ترین شرکت هواپیمایی بود.
- شمار افراد ورودی به ژاپن در ۱۹۹۱، یعنی ۴۲هزار و ۱۲۷نفر، به اوج رسید و پس از آن به‌سرعت کاهش یافت. چراکه توافق‌نامه لغو روادید از سوی دولت ژاپن یک‌سویه کنار گذاشته شد و به کاهش شمار ایرانیان ورودی به ژاپن تا حدود سه‌هزار نفر در سال ۱۹۹۲ انجامید.
- ژاپنی‌ها برای پرواز به سوی اقتصاد قدرت‌‌مند و جهانی، مثل بقیه اقتصادهای نوظهور آسیا، اقتصاد را از سیاست و هیجان نبرد بر سر برابری زدوده بودند و نظم اقتصادی و تجاری را جایگزین چنان ایده هایی کرده بودند. کارگران مهاجر ایرانی هم هم‌چون عادی‌ترین پیچ‌ومهره‌های این نظم تنها به افزایش درآمد، پس‌انداز یا فرستادن آن به ایران می‌اندیشیدند.
- متن کامل این گزارش را در شماره سوم حق ملت بخوانید. برای تهیه ماهنامه فصل حق ملت علاوه بر کیوسک ها و کتابفروشی ها می توانید اینجا سفارش خود را ثبت کنید و بدون پرداخت هزینه حمل مجله را از طریق پست در منزل یا محل کارتان دریافت کنید.