حقوق فقرزدایی

در شماره نهم مجله حق ملت جایگاه فقرزدایی به عنوان یک حق موضوع گفتگوی دکتر احمد حبیب‌نژاد استاد حقوق دانشگاه تهران و مدیرعامل «مؤسسه توسعه حقوق فقرزدایی» با پدرام امیریان است. حبیب نژاد معتقد است که فقرزدایی در نگاه حقوق‏دانان چونان آرمانی دست‏ نیافتنی است که برای تحقق آن لزومی به مداخله‏ ای جدی وجود ندارد. درست در برابر این نگاه، او بر این باور است که رسالت حقوق چیزی بیشتر از تنظیم روابط بلکه تلاشی معنادار برای تحقق عدالت و رفع فقر است.

در ادامه بخش هایی از این گفتگو را می خوانید:

• فقرزدایی مطمئناً بدون وجود هنجارهای قوی حقوقی یا امکان‏پذیر نیست یا پایدار نمی ‏شود. از آن طرف نیز در حقوق، دو حوزه هدف حقوق و حوزه رسالت حقوق را از هم جدا می‏ دانم. هدف حقوق تنظیم روابط اجتماعی است، همین چیزی که در کتاب‏ های مقدمه علم حقوق می ‏آید، اما رسالت حقوق چیزی فراتر از آن است. نظم ‏دهی صرف و محض به روابط اجتماعی نباید هدف یگانه حقوق باشد. انسانی‏ تر کردن، مهربان‏ تر کردن، لطیف ‏تر کردن روابط اجتماعی می‏ تواند رسالت حقوق باشد که این رسالت بدون توجه به فقرزدایی امکان ندارد.

• آنجایی که احکام اخلاقی متوقف می ‏شود و دیگر کارایی ندارد و ایجاد انگیزه نمی‏ کند، درباره کمک و احسان به فقرا، آنجا حقوق باید خودش را نشان دهد. این مسئولیت اجتماعی حقوق است که به این مسئله بیندیشد و راه‏ حل ارائه دهد. این قواعد اخلاقی فقط می ‏تواند کمک‏ کننده، تسهیل‏ کننده و سرعت‏ بخش به احکام حقوقی باشد یا مبانی اخلاقی آن قاعده حقوقی را بسازد. ریپیر، حقوق‏دان معروف فرانسوی، می‏ گوید: «اخلاق در حقوق آنچنان می‏ گردد که خون در رگ‏ های انسان.» ولی معتقدیم در بحث فقرزدایی این مقدار کافی نیست.

• یک بحث می‏ تواند این باشد که یک فرد چگونه فقیر می ‏شود؟ طرف از بالای خط فقر ناگهان به زیر خط فقر می ‏افتد. دو، اینکه چگونه فردی زیر خط فقر باقی می‏ ماند؟ دو مورد را از هم جدا کنیم. اگر معتقد باشیم، که هستیم، به حجیت کلام امیرالمؤمنان، او در نهج ‏البلاغه تکلیف را مشخص کرده است: هیچ تهیدستى گرسنه نمی‏ ماند، مگر به سبب اینکه ثروتمندى از حق او بهره‏ مند شده باشد. به این آیه قرآن دقت کنید، چند روز پیش به آن فکر می‏ کردم: «وَفی أَموالِهِم حَقٌّ لِلسّائِلِ وَالمَحرومِ» آیه خیلی قشنگی است. می‏ گوید، در اموال شما حقوق محرومان وجود دارد؛ «فی اموالکم» در اموال شما. نمی‏ گوید، شما از اموال خود صدقه دهید و تمام و منتی هم بگذارید که از مالم به فلانی چیزی بخشیدم. در آیه شریفه چیزمازادی هست، می‏ گوید در «اموال شما»؛ یعنی آقای سرمایه‏ دار، آقای دارای رفاه، آقای طاغوت قارون ‏نما، در اموال شما حقوقی برای فقراست.