روح الله مجتهدزاده استاد دانشکده معماری دانشگاه چمران اهواز در مقاله ای که برای شماره دوم ماهنامه فصل حق ملت نگاشته است به تاثیر روند گذار از معماری سنتی به مدرن بر حریم خصوصی شهروندان در ایران پرداخته است.
در ادامه چندسطری از این مقاله را بخوانید:
- برخی رفتارشناسان قلمرو مکانی را فضای محدود شده‌ای تعریف کرده اند که افراد و گروه‌ها از آن به عنوان محدوده اختصاصی استفاده و دفاع می‌کنند. در این تعریف، قلمرو هویت روان‌شناختی می‌یابد و به واسطه احساس مالکیت و ترکیب کالبدی اش به صورت نماد در می‌آید. قلمرو در این معنا با مفاهیم مهم دیگری در حوزه معماری، چون خلوت و فضای شخصی، در پیوند است. خلوت به معنای توانایی کنترل افراد یا گروه‌ها بر تعامالات خود با دیگران، اعم از تعاملات دیداری، شنیداری و حتی بویایی، است. فضای شخصی نیز، که یکی از ابزارهای اصلی دست یابی به خلوت به شمار می-رود، محدوده‌ای غیرقابل رویت در اطراف فرد است که مزاحمی به آن راه ندارد. تعیین این محدوده و تمیز دادن آن از سایر محدوده‌ها یکی از مهمترین کارکردهای معماری در هر جامعه‌ای است.
- در سال ۱۳۴۷ مصوبه مهمی تحت عنوان «قانون عمران و نوسازی شهرها» به شهرداری تهران، و در پی آن سایر شهرهای ایران، اجازه داد تا ضمن تهیه طرح جامع برای شهرها چارچوب کلی طراحی و هدایت توسعه شهری را در شهرهای ایران در دست گیرند. در این راستا شهرداری‌ها به وضع قوانینی جهت سروسامان دادن به سیمای کالبدی شهرها پرداختند. ضوابطی که در آنها عمدتا از قواعد و معیارهای معمول در کشورهای صنعتی پیروی شده و خصوصیات ایرانی نادیده گرفته شده بود. یکی از این قوانین که تا به امروز به جا مانده و تقریباً به تمام نقاط ایران نیز گسترش یافته قانون سطح اشغال، موسوم به قانون ۶۰ درصد، است.
- در معماری قدیم ایران معابر معمولا عرضی کم و فرمی پر پیچ و خم داشتند. دیوار قطور و بلند خانه‌ها جز در محل ورود (درگاه‌ها) تعامل دیگری به خیابان نداشت، و تمام نیازهای دیگر خانه، اعم از نور و منظر و تهویه، از طریق فضای بازی در مرکز خانه (حیاط مرکزی) تامین می‌شد. اما مطابق این قانون تامین نور و منظر برای یک بنا نه از حیاط مرکزی بلکه از بدنه رو به خیابان صورت می‌گیرد و سیمای اصلی بنا نیز نه به درون، چون خانه‌های سنتی، بلکه به بیرون گشوده می‌شود […] مهمترین تاثیر این قانون را بایست در تحت‌الشعاع قرار دادن مسئله حریم دانست.
- یکی از پیامدهای، احتمالا ناخواسته، قانون سطح اشغال آن است که شهروندان به صرف مالکیت قطعه‌ای از زمین تحت اختیارشان می‌توانند درباره نمای آن نیز، که در واقع حق عمومی مردم شهر است، تصمیم گرفته و آن را محلی برای نمایش عقاید و سلایق خود قرار دهند.
- متن کامل این مقاله را در شماره دوم حق ملت مطالعه کنید. نسخه چاپی ماهنامه حق ملت را علاوه بر دکه های مطبوعاتی و کتابفروشی ها می توانید در سایت مجله هم سفارش دهید و با ارسال رایگان دریافت کنید.